*Ekabitis*: Τα 3 τεστ που προλαμβάνουν τον καρκίνο.

Να συνεχίσουν να παρακολουθούνται διαχρονικά γυναίκες και άνδρες με μαστογραφία, Παπ-τεστ και PSA αντίστοιχα, χωρίς υπερβολές, αλλά και χωρίς να εφησυχάζουν ύστερα από τις νέες _ πιο χαλαρές _ αμερικανικές οδηγίες, συμβουλεύουν Έλληνες επιστήμονες.

Συζητήσεις και διαμάχες μεταξύ των ειδικών επιστημόνων προκαλούν οι νέες οδηγίες, που προτείνουν οι προληπτικές εξετάσεις για τον καρκίνο, να αρχίζουν πιο αργά και να γίνονται πιο αραιά. Τις κατά καιρούς αλλαγές αυτές των συστάσεων φαίνεται να επηρεάζουν τόσο οικονομοτεχνικές μελέτες (εκτίμηση κόστους - αποτελέσματος) όσο και αντικρουόμενα συμφέροντα.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο προληπτικός έλεγχος αποτελεί μια μεγάλη...

πρόοδο, κυρίως στον καρκίνο του μαστού και στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, που είναι "κακοί" καρκίνοι», τονίζει ο καθηγητής Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και ακαδημαϊκός κ. Δημήτρης Τριχόπουλος. «Η μελέτη αυτή, όμως, που οδήγησε στις νέες οδηγίες για τις γυναίκες, έγινε από σοβαρή και υπεύθυνη ομάδα».

Μια γυναίκα που κάνει συστηματικά μαστογραφία κάθε χρόνο μειώνει τον κίνδυνο να πεθάνει από καρκίνο μαστού κατά 25%, όπως λέει ο κ. Τριχόπουλος και «το ποσοστό αυτό είναι σημαντικό, καθώς μάλιστα δεν έχουμε πολλά όπλα για τον καρκίνο αυτόν». Από την άλλη, όμως, οι μισές γυναίκες που κάνουν μαστογραφία κάθε χρόνο στις ηλικίες 35-75 χρόνων, θα καταλήξουν να κάνουν βιοψία, συχνά χωρίς λόγο.

Επίσης, ερωτηματικά προκύπτουν από τη σύσταση για αυτοψηλάψηση του μαστού. «Ορισμένοι την αποδοκιμάζουν», λέει ο κ. Τριχόπουλος, «γιατί καλούμε τη γυναίκα να κάνει μια ιατρική διάγνωση. Όσον αφορά το Παπ-τεστ, είναι σωτήριο, αλλά πιθανώς να το έχουμε παρακάνει στη συχνότητά του».

Να κάνουν, λοιπόν, οι γυναίκες κάθε 2 χρόνια μαστογραφία από την ηλικία των 50 χρόνων, συνιστά ο κ. Τριχόπουλος _ εκτός εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου μαστού, οπότε η εξέταση πρέπει να αρχίζει από τα 35. «Αυτά, βέβαια, αφορούν τα οργανωμένα προγράμματα προληπτικού ελέγχου», διευκρινίζει. «Ο γιατρός ή η γυναίκα έχουν την προσωπική επιλογή να αρχίσουν τη μαστογραφία και νωρίτερα».

Για την εξέταση PSA στους άνδρες, επίσης υπάρχει έντονος προβληματισμός. «Γιατί ο καρκίνος του προστάτη είναι διαφορετικός από εκείνον του μαστού και του τραχήλου της μήτρας στις γυναίκες», εξηγεί ο κ. Τριχόπουλος. «Ο καρκίνος του προστάτη έχει σαφή διάκριση σε "αθώο" και επιθετικό (5%-10% των περιπτώσεων). Στις περισσότερες περιπτώσεις, λοιπόν, ο άνδρας θα πεθάνει από άλλη αιτία και όχι από τον καρκίνο του. Επιπλέον, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για τον καρκίνο του προστάτη έχουν χειρότερες παρενέργειες από αυτές στις γυναίκες για τους δικούς τους καρκίνους. Ο άνδρας θα πάθει συχνά ανικανότητα και ακράτεια από μια θεραπεία ή επέμβαση, που πιθανώς να μη χρειαζόταν».

Ο καθηγητής συνιστά στους άνδρες: «Nα έχουν μια διαχρονική παρακολούθηση του PSA τους, αλλά με μέτρο. Να κάνουν την εξέταση PSA μόνο με οδηγία γιατρού».

Το τεστ Παπανικολάου

Οι νέες οδηγίες συνιστούν το Παπ-τεστ να αρχίζει μετά τα 21 χρόνια, ανεξάρτητα από το εάν η γυναίκα έχει αρχίσει νωρίτερα τη σεξουαλική δραστηριότητα. Να το κάνει κάθε 2 χρόνια έως τα 30 της και μετά κάθε 3 χρόνια εάν είναι χαμηλού κινδύνου και έχει τα τρία τελευταία Παπ-τεστ αρνητικά. Η εξέταση συνιστάται να σταματά στα 65 χρόνια, εάν τα 3 τελευταία τεστ ήταν αρνητικά.

«Οι οδηγίες αυτές του Αμερικανικού Κολεγίου Γυναικολόγων, που συμφωνούν και με το αντίστοιχο Βρετανικό Κολέγιο, προκύπτουν από εμπεριστατωμένη μελέτη δεδομένων και πρέπει να ληφθούν υπόψη», λέει ο πρόεδρος της Ελληνικής Γυναικολογικής Εταιρείας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Ιωάννης Μεσσήνης.

Σύμφωνα με τη μελέτη, η πιθανότητα να εμφανίσει μια κοπέλα καρκίνο του τραχήλου της μήτρας πριν από τα 19 χρόνια είναι μόλις 1-2 στο 1 εκατομμύριο. Επίσης, σε ένα ποσοστό 65%-75%, οι προκαρκινικές βλάβες από τον HPV ιό μπορεί να αυτοϊαθούν. Έτσι, εάν εξετάζεται νωρίτερα των 21 χρόνων, μπορεί και να υποβληθεί αναίτια σε θεραπευτικές διαδικασίες, ίσως και επιβλαβείς.

«Βέβαια, εμείς βλέπουμε 15χρονα κορίτσια που έχουν ήδη προκαρκινικές αλλοιώσεις από τον ιό», επισημαίνει ο καθηγητής. «Έτσι, δεν θα ήταν κακό να αρχίζει νωρίτερα την εξέταση ένα κορίτσι που έχει έντονη σεξουαλική ζωή πριν από τα 16-17 χρόνια του. Επίσης, ίσως οι οδηγίες αυτές θα πρέπει να είναι διαφοροποιημένες στη χώρα μας, όπου δεν υπάρχει οργανωμένο σύστημα προληπτικού ελέγχου και οι Ελληνίδες δεν κάνουν έγκαιρα και συχνά το Παπ-τεστ. Να τονίσουμε ακόμα ότι η οδηγία για γυναικολογική εξέταση όλων των γυναικών μία φορά τον χρόνο δεν έχει αλλάξει».

Φυσικά, οι συστάσεις αλλάζουν άρδην εάν έχει διαγνωστεί μια αλλοίωση στον τράχηλο της μήτρας. Τότε, η γυναίκα θα κάνει το Παπ-τεστ σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού της και θα προχωρήσει σε κολποσκόπηση από ειδικό στην εξέταση αυτή γιατρό.

«Επίσης, το Παπ-τεστ θα πρέπει να συνεχίζεται, όπως συνιστά και η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου και μετά τα 70, εάν η γυναίκα είναι σεξουαλικά ενεργή και έχει πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους», λέει ο κ. Μεσσήνης. «Μάλιστα στις μεγάλες ηλικίες, θα πρέπει στο Παπ-τεστ να λαμβάνεται και επίχρισμα από τον κόλπο, γιατί μετά τα 55-60 χρόνια παρουσιάζεται ο πρωτοπαθής καρκίνος του κόλπου. Το ίδιο συνιστάται και στις γυναίκες που έχουν κάνει υστερεκτομή λόγω προκαρκινικής βλάβης στον τράχηλο, γιατί ορισμένα στελέχη του παπιλόμα ιού τρέφουν "συμπάθεια" για τον κόλπο και το αιδοίο».

Η μαστογραφία

Οι νέες οδηγίες από τις ΗΠΑ συνιστούν μαστογραφία στις γυναίκες από τα 50 έως τα 69 χρόνια τους, κάθε δύο χρόνια. Εάν οι γυναίκες, σύμφωνα με την αμερικανική μελέτη, κάνουν μαστογραφία από τα 50 έως τα 69 τους, η μείωση θανάτου από καρκίνο μαστού είναι 16,5% και εάν κάνουν μαστογραφία από τα 40 έως τα 69, η μείωση της θνησιμότητας θα είναι μόνο 3% επιπλέον. Εάν συνεχίσουν και μετά τα 69 χρόνια, η μείωση της θνησιμότητας βρέθηκε να είναι μόνο 8% επιπλέον. Επίσης, υπάρχει το ενδεχόμενο της υπερδιάγνωσης και των αναίτιων βιοψιών, που είναι μεγαλύτερο στις προχωρημένες ηλικίες, λόγω αλλαγής της δομής του μαστού.

«Κατά καιρούς αλλάζουν οι οδηγίες, γιατί εμφανίζονται νέες μελέτες, αλλά τίθεται και το θέμα του κόστους των εξετάσεων για το σύστημα υγείας», λέει ο κ. Μεσσήνης. «Πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί ως προς το απόλυτο αυτών των οδηγιών, ώστε να μην απευαισθητοποιήσουμε τις γυναίκες, ιδίως στη χώρα μας που δεν διαθέτει οργανωμένα προγράμματα προληπτικού ελέγχου. Γι' αυτό συνιστούμε στις Ελληνίδες η μαστογραφία να αρχίζει στα 40 και να συνεχίζεται έως τα 79 χρόνια τους (η συχνότητα του καρκίνου μαστού δεν μειώνεται με την ηλικία), έστω κάθε δύο χρόνια».

Οι γυναίκες που έχουν οικογενειακό ιστορικό, πρέπει να κάνουν οπωσδήποτε μια πρώτη μαστογραφία στα 30 χρόνια τους, κατά τον κ. Μεσσήνη. «Μετά, να παρακολουθούνται σύμφωνα με τις υποδείξεις του γιατρού τους. Επίσης, οι γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση, πρέπει να κάνουν μαστογραφία πριν από τα 35 χρόνια τους». Πού να κάνουν οι γυναίκες τις εξετάσεις για μεγαλύτερη αξιοπιστία; «Nα ρωτούν τον γιατρό τους ή να απευθύνονται σε Κέντρα Μαστού και κρατικά νοσοκομεία», συνιστά ο κ. Μεσσήνης.

Εξέταση προστάτη

Η ευρεία χρησιμοποίηση του PSA μετά το 1990 και η χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση της θνησιμότητας κατά 7% στις ΗΠΑ.

«To PSA είναι μία γλυκοπρωτεΐνη, η οποία παράγεται από τα επιθηλιακά κύτταρα των αδενίων και των πόρων του προστάτη και βοηθά στη ρευστοποίηση του σπέρματος», εξηγεί ο επίκουρος καθηγητής Ουρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μιχαήλ Χρυσοφός. «Τo PSA έφερε επανάσταση στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη, ωστόσο, δεν αποτελεί ειδικό δείκτη για τον προστατικό καρκίνο, αλλά ειδικό δείκτη για τον προστάτη. Μπορεί να αυξηθεί και σε μη κακοήθεις καταστάσεις, όπως σε καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, σε φλεγμονή του αδένα ή ύστερα από χειρισμούς στον αδένα».

Κάθε άνδρας άνω των 50 ετών θα πρέπει να κάνει τη μέτρηση κάθε χρόνο, μαζί με δακτυλική εξέταση, σύμφωνα με την Αντικαρκινική και την Ουρολογική Εταιρεία των ΗΠΑ. «Αν υπάρχει βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό, η εξέταση θα πρέπει να γίνεται από τα 40-45», συνιστά ο κ. Χρυσοφός.

Το μεσοδιάστημα μεταξύ της εργαστηριακής διάγνωσης του καρκίνου και της κλινικής διάγνωσης της νόσου υπολογίζεται σε 12,3 έτη. Σύμφωνα με μία μεγάλη μελέτη για τον προληπτικό έλεγχο του καρκίνου του προστάτη (European Randomized Study of Screening for Prostate Cancer), στις ηλικίες μεταξύ 55-67 ετών ο ετήσιος έλεγχος αυξάνει τις πιθανότητες για ανίχνευση του κινδύνου θανάτου από τη νόσο (life time risk) σε 80%, χωρίς να αυξήσει την υπερδιάγνωση του καρκίνου του προστάτη. Προϋπόθεση για αξιόπιστο αποτέλεσμα είναι να μην έχει προηγηθεί καθετηριασμός ή κυστεοσκόπηση, να μην υπάρχει οξεία φλεγμονή του προστάτη ή ουρολοίμωξη και να μην έχει γίνει εκσπερμάτιση το προηγούμενο βράδυ.

Τα νέα όρια

«Έως πρόσφατα, θεωρείτο ως ανώτερο φυσιολογικό όριο η τιμή των 4 ng/ml», λέει ο κ. Χρυσοφός. «Ωστόσο, χρησιμοποιώντας ως ανώτερο φυσιολογικό όριο αυτήν την τιμή, ένα σημαντικό ποσοστό καρκίνου προστάτη παραμένει αδιάγνωστο, καθώς η επίπτωση της νόσου στα επίπεδα PSA 2.5-4 ng/ml υπολογίζεται σε 20-25% περίπου. Δεν υπάρχει πλέον αποδεκτό χαμηλότερο όριο. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η ηλικία και το μέγεθος του προστατικού αδενώματος. Έτσι, η αξιολόγηση της τιμής του PSA είναι μια πολυπαραγοντική διαδικασία, που θα πρέπει να γίνεται από τον ουρολόγο».

Σώζει τελικά ή ταλαιπωρεί αναίτια τον άνδρα η εξέταση PSA; «Υπάρχει μία σημαντική ομάδα ασθενών ενδιάμεσου κινδύνου που ωφελούνται από την έγκαιρη διάγνωση καρκίνου του προστάτη», λέει ο ογκολόγος καθηγητής κ. Α-Μ. Δημόπουλος. «Δεν βοηθάει η προληπτική εξέταση όταν ανακαλύπτονται όγκοι χαμηλής επιθετικότητας, οι οποίοι πιθανότατα να μη δημιουργούσαν κλινικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της ζωής του ασθενούς. Αμφιβολίες διατυπώνονται και για το εάν ο προληπτικός έλεγχος βελτιώνει τις πιθανότητες επιβίωσης για τους άνδρες με επιθετικό καρκίνο του προστάτη».

5 συμβουλές για τις εξετάσεις

Ο καθηγητής Θεραπευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μ-Α. Δημόπουλος συμβουλεύει:

1. Συνεργασία με παθολόγο/ οικογενειακό ιατρό από την ηλικία των 20 χρόνων για εξατομικευμένες συμβουλές και εξετάσεις.

2. Ετήσια μαστογραφία από την ηλικία των 40 ετών και κλινική εξέταση μαστών (κάθε τριετία στις γυναίκες 20- 30 ετών, κάθε έτος από την ηλικία των 40).

3. Παπ-τεστ 3 χρόνια μετά την έναρξη της ερωτικής ζωής των γυναικών και όχι αργότερα από την ηλικία των 21 ετών. Στη συνέχεια κάθε έτος ή σε περίπτωση 3 συνεχόμενων φυσιολογικών Παπ-τεστ πιθανώς ανά διετία ή τριετία

4. Ετήσια μέτρηση PSA για άνδρες από 50 και άνω.

5. Σιγμοειδοσκόπηση κάθε πενταετία και κολονοσκόπηση κάθε δεκαετία για γυναίκες και άνδρες άνω των 50 και ετήσια εξέταση κοπράνων για μικροσκοπική ύπαρξη αίματος

Πώς να διαβάζετε τα αποτελέσματα

Μαστογραφία

Σκίαση με ανώμαλα όρια (ενδεικτικό καρκίνου, χρειάζεται βιοψία)

Αποτιτανώσεις (μπορεί καλοήθεις ή κακοήθεις, χρειάζονται διερεύνηση )

Ινοκυστική μαστοπάθεια (χρειάζεται πιθανώς υπερηχογράφημα, οπωσδήποτε αξιολόγηση και παρακολούθηση από γιατρό)

Παπ-τεστ

Kατηγορία 1: αρνητικό για καρκίνο

Kατηγορία 2: Μπορεί να υποδηλώνει α) χαμηλής διαβάθμισης προκαρκινικές αλλοιώσεις (ελαφρά δυσπλασία) ή β) μέτριας ή σοβαρής διαβάθμισης αλλοιώσεις (ενδοεπιθηλιακή δυσπλασία). Απαιτείται κολποσκόπηση

Κατηγορία 3: Είναι θετικό για καρκίνο

PSA

έως 2,5 φυσιολογικό

2,5-4 γκρίζα ζώνη (χρειάζεται παρακολούθηση)

πάνω από 4 (φλεγμονή, υπερτροφία ή καρκίνος)

Έλλειμμα στην πρόληψη

50% των Ελληνίδων άνω των 40 δεν κάνουν ψηλάφηση μαστού και μαστογραφία

Μία στις 3 Ελληνίδες δεν κάνει Παπ-τεστ.

40% των Ελλήνων 50-69 ετών κάνουν μέτρηση PSA

Μόνο 1 στους 10 Έλληνες άνω των 50 κάνει εξέταση για καρκίνο του παχέος εντέρου (αιματολογική κοπράνων)

Ακρίβεια των εξετάσεων

30% - 40% των Παπ-τεστ είναι ψευδώς αρνητικά (το ποσοστό μειώνεται στο 1% εάν το τεστ γίνεται κάθε χρόνο)